As alamedas en Galicia
Textos reelaborados a partir do traballo sobre as alamedas en Galicia dirixido por José Ramón Alonso Pereira.
A alameda decimonónica española aúna ser un espazo de circulación e de estancia sen deixar nunca que predomine unha sobre a outra. Aínda que as veces poidamos ter a impresión dun espacio urbano pensado só para ser percorrido, dunha simple avenida arborada, a alameda decimonónica posúe tamén un carácter estancial, case de praza alongada, reforzado en cada momento polos equipamentos e o mobiliario urbano.
A alameda vai encontrar a súa mellor acollida nas capitais medias, cabeceiras de territorios provinciais ou comarcais.
Evidentemente non será o mesmo unha alameda ubicada no interior da cidade histórica, que aquela que xurde entre ésta e o ensanche da poboación, ou que se implanta sobre terrenos gañados ao mar no borde de ambas poboacións antiga e nova.
No primeiro caso teremos unha especie de praza maior arborada que actúa de corazón da cidade, utilizando recintos previamente desamortizados. No segundo, a alameda convértese en nexo morfolóxico entre a historia e a modernidade. No terceiro caso, a alameda farase parte da paisaxe e contribuirá a definir a unión de cidade e territorio.
As alamedas reclamarán conxuntos escultóricos, requerirán asentos e lugares de espectáculo ou recreo, esixirán principios, finais, centros e límites arquitectónicos. Fontes e monumentos, farolas de aceite, logo de gas, máis tarde eléctricas, bancos e urinarios, ringleiras de cadeiras, palomares e kioscos, tinglados de feira e curiosos aparatos irán dominando pacíficamente a alameda urbana. Pero todos estes elementos mobles non deben facernos perder de vista os elementos fixos: as árbores e a súa importancia como configuradores de espazos
A localización da alameda respecto da cidade varía:
- Se a cidade ten muralla a alameda emprázase no extramuro.
- Sen preexistencia de muralla a alameda levántase en zonas limítrofes do casco urbano. En terreo tomado ao mar (areal).
- Outras veces procédese á substitución da muralla pola alameda.
A burguesía incorpora elementos novos á alameda; os teatros, kioscos, cinematógrafos, música,...
Un incremento significativo da poboación deu orixe a unha maior demanda de espazos de lecer. Isto, seguramente é a causa da xeración de espazos verdes de diversas características na contorna inmediata da alameda.
A partir de aquí non se pode falar da alameda como peza singular, senón máis ben como un elemento parcial dun elemento máis complexo que é a área verde. A zona verde podemos considerala como unha tipoloxía nova enfocada a resolver o tempo de lecer dunha sociedade masificada. Conxuga estructuras diversas como son: o paseo, o recreo de nenos, o parque, as zonas deportivas...
Se consideramos que non se crearon novas alamedas senón máis ben conservado as existentes parece consecuente dicir que a tipoloxía de alameda non ten continuidade nestes momentos.
Parque de San Lázaro en Ourense
"De orixes medievais, estes xardíns son hoxe un dos recunchos que aínda conservan o encanto de finais do século XIX e comezos do XX, con magníficas mostras de arquitectura modernista. Atravesada pola rúa do Progreso, a súa zona superior recibe o nome de Xardíns do Bispo Cesáreo, e está centrada por unha fermosa fonte chegada do Mosteiro de Oseira. Nun recanto, unha escultura dedicada ao escritor Eduardo Blanco Amor parece contemplar o tranquilo pasear desta alameda, transición entre o Ourense moderno e o medieval."
Texto extraído dun folleto turístico de Ourense Termal
Xardíns de Méndez Núñez en A Coruña
Un exemplo da creación da alameda sobre a superficie gañada ao mar coa construción do peirao. O plano máis antigo deste espazo é de 1879, o plano de Barón e Yañez.
Un paseo franqueado por palmeiras delimitado en ambos extremos por esculturas (Daniel Carballo, na imaxe, e Curros Enríquez). Entre ambos conxuntos escultóricos eríxese o palco da música de estilo modernista. Esta mesma linguaxe artística está presente no Kiosko Alfonso, un dos edificios que pechan por un dos laterais a alameda.
A alameda de Vigo
A praza de Compostela entre o barrio do Areal, o ensanche Olloqui e o inicio do centro histórico de Vigo é o lugar elixido para crear a alameda. Encravada no barrio burgués, deseñado e construído na segunda metade do s. XIX, presenta toda a riqueza dos elementos propios dun xardín urbano: a presenza de árbores enmarcando o eixe lonxitudinal desta área verde, fontes, esculturas, bancos, e farolas.
O eixe lonxitudinal da alameda, poboado por poderosas árbores de diferentes especies ( magnolias, camelias, castaños de Indias, araucarias..), está comprendido entre dúas fontes simétricas que deixan no centro unha fonte luminosa e unha escultura adicada a Méndez Núñez. Este espazo está rodeado por inmobles que pertencen a área máis cara de Vigo
A alameda de Santiago
Emprazada entre o final do centro histórico e o ensanche, esténdese polos terreos cedidos polo conde de Altamira. A súa orixe está directamente relacionada coa conexión coa carballeira que dende o alto do promontorio domina a igrexa de Sta. Susana e que fornecía de madeira, leña e landras á cidade e servía de recinto para a feira. Ten varios treitos: o paseo da Estrela que comunica a Porta Faxeira coa Igrexa do Pilar, formada por un paseo de tileiras e dotado os elementos dunha alameda : bancos, farolas, palco de música, fontes, esculturas, e o paseo da Ferradura que rodea a carballeira de Sta. Susana e que está enmarcado en sectores por carballos e noutros por palmeiras. A riqueza e variedade deste espazo, a súa situación e o seu trazado converte a esta área verde nun espazo moi vivo e frecuentado pola cidadanía.
A alameda de Ferrol
Deseñada nos anos sesenta do s. XVIII, este espazo nace a modo de xardín botánico entre o barrio da Magdalena e as instalacións militares que ocupan a fronte marítima nunha cidade marcada pola súa ligazón coa Armada. Un diálogo entre a cidade civil e a cidade militar. A primeira alameda pública de Galicia, mestura de avenida arborada, xardín e praza que se estende dende o barrio do Esteiro ata o Ferrol vello. Así pois é un espazo verde que une o Ferrol Vello, o barrio da Magdalena e o barrio do Esteiro. Un auténtico borde urbano que conecta as diferentes partes da cidade polo que resulta moi transitada a diario.
Cuestionario:
- Como deberíamos considerar as alamedas, como espazos de tránsito, como espazos de estancia ou como ambas cousas á vez?
- As alamedas, as veces, están ubicadas entre espazos de diferente natureza, servindo de nexo entre ambos, cres que a alameda de Pontevedra cumpre esa función? Por que?
- No caso da alameda de Vigo, entre que zonas da cidade está?. Pescuda que significa no urbanismo español a palabra ensanche. Pescuda tamén o tipo de actividade que había no barrio do Areal.
- Aclara a frase: "as veces as alamedas son unha unión entre cidade e territorio". A alameda de A Coruña foi creada sobre terreo gañado ao mar. Cres que podería ser un bo exemplo desa unión entre cidade e territorio?
- Que elementos son comúns en todas as alamedas en Galicia?
- Que diferencia sutil pode haber entre a áreas verdes das cidades e as antigas alamedas?
- Cal é o estilo artístico dos palcos de música existentes nas alamedas de Galicia? Pescuda na rede que caracteríticas ten este estilo
- En moitos casos estas alamedas enriqueceron as especies de árbores presentes converténdose en auténticos xardíns botánicos. Poderías enumerar algunhas especies presentes nas alamedas de Galicia.
- Por que di que a alameda de Ferrol é un diáologo entre a cidade civil e a militar?
- As fontes é outro elemento presente en moitas alamedas. De onde procede a de Ourense?